The path to liberation explained in just 144 verses

ॐ

Aum

શ્રી આત્મ-સિદ્ધિ શાસ્ત્ર

Shree Aatma-Siddhi Shaastra

Shree Aatma-Siddhi Scripture

જે સ્વરૂપ સમજ્યા વિના, પામ્યો દુઃખ અનંત;

સમજાવ્યું તે પદ નમું, શ્રી સદ્‌ગુરુ ભગવંત. ૧

Je svaroop samajyaa vinaa, paamyo dukha anant;

Samajaavyun te pad namu, Shree sadguru bhagavant.

Without understanding my true self, I suffered unending misery.

I revere the divine True Guru who elucidated that true self to me. (1)

વર્તમાન આ કાળમાં, મોક્ષમાર્ગ બહુ લોપ;

વિચારવા આત્માર્થીને, ભાખ્યોઅત્ર અગોપ્ય. ૨

Vartamaan aa kaalmaan, mokshamaarg bahu lop;

Vichaarvaa aatmaarthine, bhaakyo atra agopya.

In present dark times we have lost sight of the true path to Moksha.

This path is revealed here openly for seekers of truth to contemplate. (2)

કોઈ ક્રિયાજડ થઈ રહ્યા, શુષ્કજ્ઞાનમાં કોઈ;

માને મારગ મોક્ષનો, કરુણા ઊપજે જોઈ. ૩

Koi kriyaajad thai rahyaa, shushkagnaanman koi;

Maane maarag mokshano, karunaa upaje joi.

Some practice rituals mechanically, others engage in dry philosophising.

I feel pity seeing that both believe theirs to be the true path to Moksha. (3)

બાહ્ય ક્રિયામાં રાચતા, અંતર્ભેદ ન કાંઈ;

જ્ઞાનમાર્ગ નિષેધતા, તેહ ક્રિયાજડ આંઈ. ૪

Baahya kriyaamaan raachtaa, antarbhed na kain;

Gnaanmaarg nishedhtaa, teh kriyaajad aain.

Those who wallow in external rituals, without inner spiritual awareness,

Despising the path of wisdom, are termed mechanical ritualists. (4)

બંધ મોક્ષ છે કલ્પના, ભાખે વાણી માંહી;

વર્તે મોહાવેશમાં, શુષ્કજ્ઞાની તે આંહી. ૫

Bandha moksha chhe kalpanaa, bhaakhe vaanee manhee;

Varte mohaaveshmaan, shushkagnaanee te aanhee.

Those who describe the concepts of bondage and Moksha as illusory,

And conduct themselves in delusion are termed dry philosophisers. (5)

વૈરાગ્યાદિ સફળ તો, જો સહ આતમજ્ઞાન;

તેમજ આતમજ્ઞાનની, પ્રાપ્તિતણાં નિદાન. ૬ 

Vairaagyaadi safal to, jo saha aatamgnaan;

Temaj aatamgnaannee, praaptitanaa nidaan.

Detachment and renunciation are fruitful

only if accompanied by experience of the soul.

Also, for the experience of the soul, their observance is an essential cause. (6)

ત્યાગ વિરાગ ન ચિત્તમાં, થાયન તેને જ્ઞાન;

અટકે ત્યાગ વિરાગમાં, તો ભૂલે નિજભાન. ૭

Tyaag viraag na chittamaan, thaay na tene gnaan;

Atake tyaag viraagmaan, to bhoole nijbhaan.

Without detachment and renunciation in our heart we cannot experience the atma.

If we content ourselves with detachment and renunciation only;

then we stray from the sense of true self. (7)

જ્યાં જ્યાં જે જે યોગ્ય છે, તહાં સમજવું તેહ;

ત્યાં ત્યાંતે તે આચરે, આત્માર્થી જન એહ. ૮

Jyaan jyaan je je yogya chhe, tahaan samajvun teh;

Tyaan tyaan te te aachare, aartmaarthee jana eh. 

Discerning whatever is appropriate, wherever it is so,

And acting accordingly, is a genuine truth seeker. (8)

સેવે સદ્‌ગુરુચરણને, ત્યાગી દઈ નિજપક્ષ;

પામે તે પરમાર્થને, નિજપદનો લે લક્ષ. ૯

Seve sadgurucharanane, tyaagee dai nijapaksha;

Paame te paramaarthane, nijpadano le laksha.

One who is devoted to a True Guru and abandons all preconceptions,

Will attain Supreme Understanding and become focused on the true self. (9)

આત્મજ્ઞાન સમદર્શિતા, વિચરે ઉદયપ્રયોગ;

અપૂર્વ વાણી પરમશ્રુત, સદ્‌ગુરુ લક્ષણ યોગ્ય. ૧૦

Aatmagnaan samdarshitaa, vichare udayaprayog;

Apoorva vaanee paramashrut, sadguru lakshana yogya.

Self-realisation, equanimity, living so as to endure the fruits of past karmas,

Unique speech and mastery of all teachings

- these are the essential qualities of a True Guru. (10)

પ્રત્યક્ષ સદ્‌ગુરુ સમ નહીં, પરોક્ષ જિન ઉપકાર;

એવો લક્ષ થયા વિના, ઊગે ન આત્મવિચાર. ૧૧ 

Partyaksha sadguru sam naheen, paroksha Jin upakaar;

Evo laksha thayaa vinaa, uge na aatmavichaar.

A living True Guru is incomparably more beneficial than a remote Jina;

Without such an insight, contemplation of self cannot arise. (11)

સદ્‌ગુરુના ઉપદેશ વણ, સમજાય ન જિનરૂપ;

સમજ્યા વણ ઉપકાર શો ? સમજ્યે જિનસ્વરૂપ. ૧૨

Sadgurunaa updesh vana, samajaay na Jinaroop;

Samajyaa vana upakaar sho? Samajye Jinasvaroop.

Without a True Guru’s teachings, the real nature of a Jina cannot be understood.

How can we benefit without such understanding?

While with this understanding we attain that very nature. (12)

આત્માદિ અસ્તિત્વનાં, જેહ નિરૂપક શાસ્ત્ર;

પ્રત્યક્ષ સદ્‌ગુરુ યોગ નહિ, ત્યાં આધાર સુપાત્ર. ૧૩

Aatmaadi astitvanaan, jeh niroopak shaastra;

Pratyaksha sadguru yog nahi, tyaan aadhaar supaatra.

All scriptures expounding the existence of atma

Are helpful to worthy souls in the absence of a True Guru. (13)

અથવા સદ્‌ગુરુએ કહ્યાં, જે અવગાહન કાજ;

તે તે નિત્ય વિચારવાં, કરી મતાંતર ત્યાજ. ૧૪

Athvaa sadguru-e kahyaan, je avgaahan kaaj;

Te te nitya vichaarvaan, karee mataantar tyaaj.

Or study in depth only those scriptures prescribed by the True Guru

And ruminate over them regularly setting aside any prejudice. (14)

રોકે જીવ સ્વચ્છંદ તો, પામે અવશ્ય મોક્ષ;

પામ્યા એમ અનંત છે, ભાખ્યું જિન નિર્દોષ. ૧૫

Roke jeev svachchhand to, paame avashya moksha;

Paamyaa em anant chhe, bhaakhyun Jin nirdosh.

If we overcome hubris, we will definitely attain Moksha,

As have an infinite number of atmas, says the Jina who is totally pure. (15)

પ્રત્યક્ષ સદ્‌ગુરુ યોગથી, સ્વચ્છંદ તે રોકાય;

અન્ય ઉપાય કર્યા થકી, પ્રાયે બમણો થાય. ૧૬

Pratyaksha sadguru yogthee, svachchhand te rokaay;

Anya upaay karyaa thakee, praaye bamano thaay.

Under a living True Guru’s shelter that hubris can be overcome.

Any other measures to do so are likely to double it. (16)

સ્વચ્છંદ, મત આગ્રહ તજી, વર્તે સદ્‌ગુરુલક્ષ;

સમકિત તેને ભાખિયું, કારણ ગણી પ્રત્યક્ષ. ૧૭

Svachchhand, mat aagrah tajee, varte sadgurulaksha;

Samkit tene bhaakiyun, kaaran ganee pratykasha.

Casting aside hubris and dogmatic obstinacy, conduct as per a True Guru’s vision

Can be termed samakita, as such conduct is its direct cause. (17)

માનાદિક શત્રુ મહા, નિજ છંદે ન મરાય;

જાતાં સદ્‌ગુરુ શરણમાં, અલ્પ પ્રયાસે જાય. ૧૮

Maanaadik shatru mahaa, nij chhande na maraay;

Jaataan sadguru sharanmaan, alpa prayaase jaay.

Mighty foes of the atma such as pride cannot be removed

merely by our own hubristic efforts.

By seeking refuge in a True Guru, they can be removed with minimal effort. (18)

જે સદ્‌ગુરુ ઉપદેશથી, પામ્યો કેવળજ્ઞાન;

ગુરુ રહ્યા છદ્મસ્થ પણ, વિનય કરે ભગવાન. ૧૯

Je Sadguru updeshthee, paamyo kevalgnaan;

Guru rahyaa chhadmastha pan, vinay kare Bhagvaan.

One who attains total enlightenment by the guidance of a True Guru;

Continues to revere that guru even if the guru himself has not attained it. (19)

એવો માર્ગ વિનય તણો, ભાખ્યો શ્રી વીતરાગ;

મૂળ હેતુ એ માર્ગનો, સમજે કોઈ સુભાગ્ય. ૨૦

Aavo maarg vinay tano, bhaakhyo shree Veetraag;

Mool hetu e maargano, samaje koi subhaagya.

Such a path of reverence has been defined by the totally detached lords.

A fortunate few can perceive its true spiritual significance. (20)

અસદ્‌ગુરુ એ વિનયનો, લાભ લહે જો કાંઈ;

મહામોહનીય કર્મથી, બૂડે ભવજળ માંહિ. ૨૧

Asadguru e vinayno, laabh lahe jo kaain;

Mahaamohaneeya karmathee, boode bhavajal mahin.

If an untrue guru takes any advantage of that reverence,

The resulting intense deluding karma

will drown him in the ocean of reincarnation. (21)

હોય મુમુક્ષુ જીવ તે, સમજે એહ વિચાર;

હોય મતાર્થી જીવ તે, અવળો લે નિર્ધાર. ૨૨

Hoy mumukshu jeev te, samaje eh vichaar;

Hoy mataarthee jeev te, avalo le nirdhaar.

One who is a true seeker, understands this thinking.

While one who is self-righteous will misinterpret it. (22)

હોય મતાર્થી તેહને, થાયન આતમલક્ષ;

તેહ મતાર્થી લક્ષણો, અહીં કહ્યાં નિર્પક્ષ. ૨૩

Hoy mataarthee tehane, thaay na aatamlaksha;

Teh mataarthee lakshano, aheen kahyaan nirpaksha.

One who is self-righteous, cannot focus on atma.

Such self-righteous characteristics are stated impartially here. (23)

——- 

મતાર્થી-લક્ષણ

Mataarthee-Lakshan

The Characteristics of the Self-Righteous

બાહ્યત્યાગ પણ જ્ઞાન નહિ, તે માને ગુરુ સત્ય;

અથવા નિજકુળધર્મના, તે ગુરુમાં જ મમત્વ. ૨૪

Baahyatyaag pana gnaan nahi, te maane guru satya;

Athvaa nijakuldharmanaa, te gurumaan ja mamatva.

He believes in one with outward renunciation

but without self-realisation to be a True Guru,

Or else he is attracted to a guru from his family’s traditional religion. (24)

જે જિનદેહ પ્રમાણ ને, સમવસરણાદિ સિદ્ધિ;

વર્ણન સમજે જિનનું, રોકી રહે નિજ બુદ્ધિ. ૨૫

Je Jinadeha pramaan ne, samavsaranaadi siddhi;

Varnan samaje Jinanun, rokee rahe nij buddhi.

In the physical stature of a Jina and the associated outer splendours,

He perceives the nature of a Jina and fixates his mind only on them. (25)

પ્રત્યક્ષ સદ્‌ગુરુયોગમાં, વર્તે દૃષ્ટિ વિમુખ;

અસદ્‌ગુરુને દૃઢ કરે, નિજમાનાર્થે મુખ્ય. ૨૬

Pratyaksha sadguruyogamaan, varte drashti vimukh;

Asadgurune dradh kare, nijmaanaarthe mukhya.

While in the presence of a True Guru, his behaviour is contrary.

He confirms his faith in the untrue guru mainly for sanctimonious purposes. (26)

દેવાદિ ગતિ ભંગમાં, જે સમજે શ્રુતજ્ઞાન;

માને નિજમત વેષનો, આગ્રહ મુક્તિનિદાન. ૨૭

Devaadi gati bhangmaan, je samaje shrutagnaan;

Maane nij mat veshno, aagrah muktinidaan.

He understands the categorisation of various classes of embodiment

to be the true teaching,

And believes that the means to Moksha lies

in insisting on his own sect and its chosen garb.

લહ્યું સ્વરૂપ ન વૃત્તિનું, ગ્રહ્યું વ્રત અભિમાન;

ગ્રહે નહીં પરમાર્થને, લેવા લૌકિક માન. ૨૮

Lahyun svaroop na vruttinun, grahyun vrat abhimaan;

Grahe naheen paramaarthane, levaa laukik maan.

He does not understand the nature of his mental tendencies,

but takes pride in his discipline.

So as to maintain his social stature, he does not accept the Supreme Understanding. (28)

અથવા નિશ્ચય નય ગ્રહે, માત્ર શબ્દની માંય;

લોપે સદ્વ્યવહારને, સાધન રહિત થાય. ૨૯

Athavaa nishchay nay grahe, maatra shabdani maayn;

Lope sadvyavahaarane, saadhan rahit thaay.

Alternatively, he merely professes the absolutist point of view.

And forsakes righteous observance, thus losing the means to enlightenment. (29)

જ્ઞાનદશા પામે નહીં, સાધનદશા ન કાંઈ;

પામે તેનો સંગ જે, તે બૂડે ભવ માંહી. ૩૦

Gnaandashaa paame naheen, saadhandashaa na kain;

Paame teno sang je, te boode bhav maaheen.

He is unable to attain self-realisation, nor has the means to do so.

Those who associate with him will sink into embodied existences. (30)

એ પણ જીવ મતાર્થમાં, નિજમાનાદિ કાજ;

પામે નહિ પરમાર્થને, અન્-અધિકારીમાં જ. ૩૧

E pan jeev mataarthamaan, nijmaanaadi kaaj;

Paame nahi paramaarthane, an-adhikaareemaan ja.

Even such a soul is self-righteous, seeking acclaim for himself,

Thus rendering himself unworthy of realising the Ultimate Truth. (31)

નહિ કષાય ઉપશાંતતા, નહિ અંતર વૈરાગ્ય;

સરળપણું ન મધ્યસ્થતા, તે મતાર્થી દુર્ભાગ્ય. ૩૨

Nahi kashaay upshaantataa, nahi antar vairaagya;

Saralpanun na madhyasthataa, te mataarthee durbhaagya.

He has not calmed his passions, nor does he have inner detachment;

With neither straightforwardness nor impartiality;

such is the misfortune of the self-righteous. (32)

લક્ષણ કહ્યાં મતાર્થીનાં, મતાર્થ જાવા કાજ;

હવે કહું આત્માર્થીનાં, આત્મ-અર્થ સુખસાજ. ૩૩

Lakshan kahyaan mataartheenaan, mataartha jaavaa kaaj;

Have kahun aatmaartheenan, aatma-artha sukhsaaj.

The characteristics of the self-righteous have been stated here

for the purpose of eliminating this very self-righteousness.

Now I state those of a true seeker which are the means

to the inner bliss of the atma. (33)

 ——-

આત્માર્થી-લક્ષણ

Aatmaarthee - Lakshan

The Virtues of a True Seeker

આત્મજ્ઞાન ત્યાં મુનિપણું, તે સાચા ગુરુ હોય;

બાકી કુળગુરુ કલ્પના, આત્માર્થી નહિ જોય. ૩૪

Aatmagnaan tyaan munipanun, te saachaa guru hoy;

Baaki kulaguru kalpanaa, aatmaarthee nahi joy.

Where there is self-realisation, there is true monkhood,

and such a soul is a True Guru.

Moksha cannot be attained by seeking the refuge of a traditional guru who is not self-realised. A true seeker will not follow such a guru.(34)

પ્રત્યક્ષ સદ્‌ગુરુ પ્રાપ્તિનો, ગણે પરમ ઉપકાર;

ત્રણે યોગ એકત્વથી, વર્તેઆજ્ઞાધાર. ૩૫

Pratyaksha sadguru praaptino, gane param upkaar;

Trane yog ekatvathee, varte aagnaadhaar

He counts finding a living True Guru a supreme blessing,

And continually abides by his instruction with mind, speech and body

all in harmony. (35)

એક હોય ત્રણ કાળમાં, પરમારથનો પંથ;

પ્રેરે તે પરમાર્થને, તે વ્યવહાર સમંત. ૩૬

Ek hoy tran kaalmaan, paramaarathno panth;

Prere te paramaarthne, te vyavahaar samant.

In the past, present or future there is only one path to the Ultimate Truth.

Only that which inspires such Truth is acceptable observance. (36)

એમ વિચારી અંતરે, શોધે સદ્‌ગુરુ યોગ;

કામ એક આત્માર્થનું, બીજો નહિમનરોગ. ૩૭

Em vichaaree antare, shodhe sadguru yoga;

Kaam ek aartmaarthnun, beejo nahi manrog.

Contemplating this, he embarks on the quest for a True Guru;

His only objective is to attain the atma, unafflicted by any ulterior motive. (37)

કષાયની ઉપશાંતતા, માત્ર મોક્ષ અભિલાષ;

ભવે ખેદ, પ્રાણીદયા, ત્યાં આત્માર્થ નિવાસ. ૩૮

Kashaaynee upshaantata, maatra moksha abhilaash;

Bhave khed, praanidayaa, tyaan aatmaartha nivaas.

One whose passions have been calmed and whose only desire is Moksha,

Who is weary of the cycle of rebirth, has compassion for all living beings

- in such a soul resides true spirituality. (38)

દશા ન એવી જ્યાંસુધી, જીવ લહે નહિ જોગ;

મોક્ષમાર્ગ પામે નહીં, મટે ન અંતર રોગ. ૩૯

Dashaa na evee jyaan sudhee, jeev lahe nahi jog;

Mokshamaarg paame naheen, mate na antar rog.

Until it has cultivated such a state, the soul has no scope,

And is unable to embark upon the path to Moksha,

and its spiritual plight remains uncured. (39)

આવે જ્યાં એવી દશા, સદ્‌ગુરુબોધ સુહાય;

તે બોધે સુવિચારણા, ત્યાં પ્રગટે સુખદાય. ૪૦

Aave jyaan evi dashaa, sadgurubodh suhaay;

Te bodhe suvichaarnaa, tyaan pragate sukhadaay.

Only when that state is attained, will a True Guru’s teaching be effective;

Encouraging a spiritual thought process, thus awakening true happiness. (40)

જ્યાં પ્રગટે સુવિચારણા, ત્યાં પ્રગટે નિજ જ્ઞાન;

જે જ્ઞાને ક્ષય મોહ થઈ, પામે પદ નિર્વાણ. ૪૧

Jyaan pragate suvichaarnaa, tyaan pragate nij gnaan;

Je gnaane kshay moha thai, paame pad nirvana.

Where inner contemplation awakens, there awakens self-realisation.

Through self-realisation, delusion is eliminated,

thus one attains the state of Nirvana. (41)

ઊપજે તે સુવિચારણા, મોક્ષમાર્ગ સમજાય;

ગુરુશિષ્યસંવાદથી, ભાખું ષટ્પદ આંહિ. ૪૨

Upje te suvichaarnaa mokshamaarg samajaay;

Gurushishyasamvaadthee, bhaakun shatpad aahin.

So that inner contemplation awakens, and the path to Moksha is understood,

By means of a guru-disciple dialogue I state the Six Affirmations. (42)

 ——-

ષટ્પદનામકથન

Shatpadnaamkathan

Naming the Six Affirmations

‘આત્મા છે’, ‘તે નિત્ય છે’, ‘છે કર્તા નિજકર્મ’;

‘છે ભોક્તા’, વળી ‘મોક્ષ છે’, ‘મોક્ષ ઉપાય સુધર્મ’. ૪૩

“Aatmaa chhe,” “te nitya chhe,” “Chhe kartaa nijakarma”;

“Chhe bhoktaa,” valee “moksha chhe,” “moksha upaay sudharma”. 

Atma exists, it is eternal, and it is the author of its own karma,

It bears their consequences, there is Moksha,

the means to Moksha is the true religion. (43)

ષટ્સ્થાનક સંક્ષેપમાં, ષટ્દર્શન પણ તેહ;

સમજાવા પરમાર્થને, કહ્યાં જ્ઞાનીએ એહ. ૪૪

Shatsthaanak sankshepmaan, shatadarshan pan teha;

Samajaavaa paramaarthane, kahyaan gnaanee-e eha.

These Six Affirmations, which are the essence

of the ‘Six Schools of Thought,’ are stated here briefly.

The self-realised ones have taught these

for the purpose of Supreme Understanding. (44)

૧. શંકા - શિષ્ય ઉવાચ

Shankaa – Shishya Uvaach

The Disciple’s Statement of the First Doubt

(આત્માના હોવાપણારૂપ પ્રથમ સ્થાનકની શિષ્ય શંકા કહે છે:-)

Aatmaanaa hovaapanaaroop pratham sthaanaknee shishya shankaa kahe chhe:-

The disciple states a doubt about the first affirmation,

namely the existence of the soul:-

નથી દૃષ્ટિમાં આવતો, નથી જણાતું રૂપ;

બીજો પણ અનુભવ નહીં, તેથી ન જીવસ્વરૂપ. ૪૫

Nathee drashtimaan aavato, nathee janaatun roop;

Beejo pan anubhav naheen, tethee na jeevasvaroop.

It is not visible, nor do we recognise its form.

Nor have we had any other experience of it, so there is no such thing as atma. (45)

અથવા દેહ જ આતમા, અથવા ઇન્દ્રિય પ્રાણ;

મિથ્યા જુદો માનવો, નહીં જુદું એંધાણ. ૪૬

Athavaa deha ja aatamaa, athavaa indriya praan;

Mithyaa judo maanavo, naheen judun endhaan.

Otherwise the atma is the body itself or even the senses or breath.

It is a fallacy to believe it separate, as we can see no differentiating characteristic. (46)

વળી જો આત્મા હોય તો, જણાય તે નહિ કેમ ?

જણાય જો તે હોય તો, ઘટ પટ આદિ જેમ. ૪૭

Valee jo aatmaa hoy to, janaay te nahi kem?

Janaay jo te hoy to, ghat pat aadi jem.

Again, if the atma does exist, then why can we not know it?

If it exists we ought to be able to know it as we do physical objects. (47)

માટે છે નહિ આતમા, મિથ્યા મોક્ષ ઉપાય;

એ અંતર શંકા તણો, સમજાવો સદુપાય. ૪૮

Maate chhe nahi aatmaa, mithyaa moksha upaay;

E antar shankaa tano, samajaavo sadupaay.

And so the atma does not exist, and thus any attempt at Moksha is in vain.

Please help me to correctly resolve this inner doubt of mine. (48)

૧. સમાધાન - સદ્‌ગુરુ ઉવાચ

Samaadhaan – Sadguru Uvaach

The Guru’s Resolution

(આત્મા છે, એમ સદ્‌ગુરુ સમાધાન કરે છે:-)

Aatmaa chhe, em Sadguru samaadhaan kare chhe:-

The soul exists, so resolves the True Guru:-

ભાસ્યો દેહાધ્યાસથી, આત્મા દેહ સમાન;

પણ તે બન્ને ભિન્ન છે, પ્રગટ લક્ષણે ભાન. ૪૯

Bhaasyo dehaadhyaasthee, aatmaa deha samaan;

Pan te banne bhinna chhe, pragat lakshane bhaan.

We have mistakenly considered the atma to be one with the body.

But they are both distinct, as is evident from their manifest characteristics. (49)

ભાસ્યો દેહાધ્યાસથી, આત્મા દેહ સમાન;

પણ તે બન્ને ભિન્ન છે, જેમ અસિને મ્યાન. ૫૦

Bhaasyo dehaadhyaasthee, aatmaa deha samaan;

Pan te banne bhinna chhe, jem asi ne myaan.

We have mistakenly considered the atma to be one with the body.

But they are as distinct as a sword from its sheath. (50)

જે દૃષ્ટા છે દૃષ્ટિનો, જે જાણે છે રૂપ;

અબાધ્ય અનુભવ જે રહે, તે છે જીવસ્વરૂપ. ૫૧

Je drashtaa chhe drashtino, je jaane chhe roop;

Abaadhya anubhav je rahe, te chhe jeevasvaroop.

The seer behind vision and the knower of various forms,

The abiding uneliminable experience is the nature of atma. (51)

છે ઇન્દ્રિય પ્રત્યેકને, નિજ નિજ વિષયનું જ્ઞાન;

પાંચ ઇન્દ્રીના વિષયનું, પણ આત્માને ભાન. ૫૨

Chhe indriya pratyekne, nij nij vishaynun gnaan;

Paanch indreena vishayanun, pana aatmaane bhaan.

Each of the senses has the knowledge of its own subject matter,

But only the atma knows the subject matter of all five senses. (52)

દેહ ન જાણે તેહને, જાણે ન ઇન્દ્રી, પ્રાણ;

આત્માની સત્તા વડે, તેહ પ્રવર્તે જાણ. ૫૩

Deha na jaane tehane, jaane na indree, praan;

Aatmaanee sattaa vade, teh pravarte jaan.

The body does not know it, neither do the senses nor does the breath.

Know that only the presence of the atma empowers them. (53)

સર્વ અવસ્થાને વિષે, ન્યારો સદા જણાય;

પ્રગટરૂપ ચૈતન્યમય, એ એંધાણ સદાય. ૫૪

Sarva avasthaane vishe, nyaaro sadaa janaay;

Pragatroop chaitanyamay, e endhaan sadaay.

In every state, the atma is always distinct.

Evidently charged with consciousness, its ever-defining characteristic. (54)

ઘટ, પટ, આદિ જાણ તું, તેથી તેને માન;

જાણનાર તે માન નહિ, કહીએ કેવું જ્ઞાન ? ૫૫

Ghat, pat, aadi jaana tun, tethee tene maan;

Jaananaar te maan nahi, kahi-e kevun gnaan?

Because you know physical objects, you accept their existence.

Yet you do not accept that which knows them - what kind of knowledge is that? (55)

પરમ બુદ્ધિ કૃશ દેહમાં, સ્થૂળ દેહ મતિ અલ્પ;

દેહ હોય જો આતમા, ઘટે ન આમ વિકલ્પ. ૫૬

Param buddhi krush dehamaan, sthool deha mati alpa;

Deha hoy jo aatmaa, ghate na aam vikalp.

A great intellect in a frail body and a lesser one in a large body;

If the body were the atma, this anomaly would not exist. (56)

જડ ચેતનનો ભિન્ન છે, કેવળ પ્રગટ સ્વભાવ;

એકપણું પામે નહીં, ત્રણે કાળ દ્વયભાવ. ૫૭

Jad chetanno bhinn chhe, keval pragat svabhaav;

Ekpanun paame naheen, trane kaal dvaybhaav.

Lifeless matter and consciousness are manifestly different by nature.

They can never become one; their duality prevails forever. (57)

આત્માની શંકા કરે, આત્મા પોતે આપ;

શંકાનો કરનાર તે, અચરજ એહ અમાપ. ૫૮

Aatmaanee shankaa kare, aatmaa pote aap;

Shankaano karnaar te, acharaj eh amaap.

Doubting its own existence is the atma itself.

That it questions its own existence is a matter of immeasurable surprise. (58)

૨. શંકા - શિષ્ય ઉવાચ

Shankaa – Shishya Uvaach

The Disciple’s Statement of the Second Doubt

(આત્મા નિત્ય નથી, એમ શિષ્ય કહે છે:-)

Aatmaa nitya nathee, em shishya kahe chhe:-

The disciple expresses the doubt that the soul is not eternal:-

આત્માના અસ્તિત્વના, આપે કહ્યા પ્રકાર;

સંભવ તેનો થાય છે, અંતર કર્યે વિચાર. ૫૯

Aatmaanaa astitvanaa, aape kahyaa prakaar;

Sambhav teno thaay chhe, antar karye vichaar.

You have shown in various ways that the atma exists.

Upon contemplation, I accept its existence. (59)

બીજી શંકા થાય ત્યાં, આત્મા નહિ અવિનાશ;

દેહયોગથી ઊપજે, દેહવિયોગે નાશ. ૬૦

Beejee shankaa thaay tyaan, aatmaa nahi avinaash;

Dehayogthee upaje, dehaviyoge naash.

However, a second doubt arises, that the atma is not immortal,

That it is born with the body and dies with the body. (60)

અથવા વસ્તુ ક્ષણિક છે, ક્ષણે ક્ષણે પલટાય;

એ અનુભવથી પણ નહીં, આત્મા નિત્ય જણાય. ૬૧

Athavaa vastu kshanik chhe, kshane kshane palataay;

E anubhavthee pana naheen, aatmaa nitya janaay.

Otherwise everything is momentary; changing from moment to moment.

Even from that experience, the atma does not seem immortal. (61)

૨. સમાધાન - સદ્‌ગુરુ ઉવાચ

Samaadhaan – Sadguru Uvaach

The Guru’s Resolution

(આત્મા નિત્ય છે, એમ સદ્‌ગુરુ સમાધાન કરે છે:-)

Aatmaa nitya chhe, em Sadguru samaadhaan kare chhe:-

The True Guru affirms that the soul is eternal:-

દેહ માત્ર સંયોગ છે, વળી જડ રૂપી દૃશ્ય;

ચેતનનાં ઉત્પત્તિ લય, કોના અનુભવ વશ્ય ? ૬૨

Deha maatra sanyog chhe, valee jad roopee drashya;

Chetannaan utpatti lay, konaa anubhav vashya?

The body is merely a composite; moreover, it is lifeless, has form and is visible.

On whose experience of the arising and cessation of consciousness can we rely? (62)

જેના અનુભવ વશ્ય એ, ઉત્પન્ન લયનું જ્ઞાન;

તે તેથી જુદા વિના, થાય ન કેમે ભાન. ૬૩

Jenaa anubhav vashya e, utpanna layanun gnaan;

Te tethee judaa vinaa, thaay na keme bhaan.

Whoever does witness this arising and cessation,

Must be distinct from them in order to witness them. (63)

જે સંયોગો દેખીએ, તે તે અનુભવ દૃશ્ય;

ઊપજે નહિ સંયોગથી, આત્મા નિત્ય પ્રત્યક્ષ. ૬૪

Je sanyogo dekhee-e, te te anubhav drashya;

Upaje nahi sanyogthee, aatmaa nitya pratyaksha.

Whatever combinations are seen, are the objects of experience.

Not arising out of such combinations, the atma is ever present. (64)

જડથી ચેતન ઊપજે, ચેતનથી જડ થાય;

એવો અનુભવ કોઈને, ક્યારે કદી ન થાય. ૬૫

Jadthee chetan upaje, chetanthee jad thaay;

Evo anubhav koine, kyaare kadee na thaay.

That lifeless matter creates consciousness or that consciousness creates matter,

No one can ever have such an experience. (65)

કોઈ સંયોગોથી નહિ, જેની ઉત્પત્તિ થાય;

નાશ ન તેનો કોઈમાં, તેથી નિત્ય સદાય. ૬૬

Koi sanyogothee nahi, jenee utpatti thaay;

Naash na teno koimaan, tethi nitya sadaay.

That which cannot be created by any combination,

Cannot be destroyed, and is thus eternal. (66)

ક્રોધાદિ તરતમ્યતા, સર્પાદિકની માંય;

પૂર્વજન્મ સંસ્કાર તે, જીવ નિત્યતા ત્યાંય. ૬૭

Krodhaadi taratamyataa, sarpaadiknee maayn;

Poorvajanma sanskaar te, jeev nityataa tyaayn.

The acute anger and various natures respectively of snakes and other living beings

Result from the disposition of these souls in past lives

- a proof of soul’s permanence. (67)

આત્મા દ્રવ્યે નિત્ય છે, પર્યાયે પલટાય;

બાળાદિ વય ત્રણ્યનું, જ્ઞાન એકને થાય. ૬૮

Aatmaa dravye nitya chhe, paryaaye palataay;

Baalaadi vaya tranyanun, gnaan ekane thaay.

As a substance the soul is eternal, yet its states are continually changing.

Childhood, youth and old age are experienced by the very same soul. (68)

અથવા જ્ઞાન ક્ષણિકનું, જે જાણી વદનાર;

વદનારો તે ક્ષણિક નહિ, કર અનુભવ નિર્ધાર. ૬૯

Athavaa gnaan kshaniknun, je jaanee vadanaar;

Vadanaaro te kshanik nahi, kar anubhav nirdhaar.

Moreover if a witness says knowledge is transitory,

Then the witness cannot be transitory - base this on your own experience. (69)

ક્યારે કોઈ વસ્તુનો, કેવળ હોય ન નાશ;

ચેતન પામે નાશ તો, કેમાં ભળે તપાસ. ૭૦

Kyaare koi vastuno, keval hoy na naash;

Chetan paame naash to, kemaan bhale tapaas.

A substance can never ever be destroyed completely.

If consciousness is destroyed; then consider what will become of it. (70)

૩. શંકા - શિષ્ય ઉવાચ

Shankaa – Shishya Uvaach

The Disciple’s Statement of the Third Doubt

(આત્મા કર્મનો કર્તા નથી, એમ શિષ્ય કહે છે:-)

Aatmaa karmano kartaa nathee, em shishya kahe chhe:-

The disciple expresses the doubt that the soul is not the author of karma.

કર્તા જીવ ન કર્મનો, કર્મ જ કર્તા કર્મ;

અથવા સહજ સ્વભાવ કાં, કર્મ જીવનો ધર્મ. ૭૧

Kartaa jeev na karmano, karma ja kartaa karma;

Athavaa sahaj svabhaav kaan, karma jeevno dharma.

Atma itself does not author karmas, but karmas themselves do.

Or they arise naturally and if not, karmas are innate to the atma. (71)

આત્મા સદા અસંગ ને, કરે પ્રકૃતિ બંધ;

અથવા ઈશ્વર પ્રેરણા, તેથી જીવ અબંધ. ૭૨

Aatmaa sadaa asang ne, kare prakruti bandh;

Athavaa ishvar prernaa, tethee jeev abandh.

Atma is always unbound, bondage created by nature,

Or it is at the behest of a god, so that atma remains unbound. (72)

માટે મોક્ષ ઉપાયનો, કોઈ ન હેતુ જણાય;

કર્મતણું કર્તાપણું, કાં નહિ, કાં નહિ જાય. ૭૩

Maate moksha upaayno, koi na hetu janaay;

Karmatanun kartaapanun, kaan nahi, kaan nahi jaay.

Therefore there is no purpose in seeking the path to Moksha,

Either the atma is not the author of its karmas, or, if it is, it never ceases to be so. (73)

૩. સમાધાન - સદ્‌ગુરુ ઉવાચ

Samaadhaan – Sadguru Uvaach

The Guru’s Resolution

(કર્મનું કર્તાપણું આત્માને જે પ્રકારે છે તે પ્રકારે સદ્‌ગુરુ સમાધાન કરે છે:-)

Karmanun kartaapanun aatmaane je prakaare chhe

te prakaare Sadguru samaadhaan kare chhe:-

The True Guru affirms the way in which the soul is the author of karma:-

હોય ન ચેતન પ્રેરણા, કોણ ગ્રહે તો કર્મ?

જડસ્વભાવ નહિ પ્રેરણા, જુઓ વિચારી ધર્મ. ૭૪

Hoy na chetan preranaa, kon grahe to karma?

Jadsvabhaav nahi preranaa, juo vichaaree dharma.

If the atma does not inspire, to whom do karma accrue?

Lifeless matter by its nature cannot inspire

- just consider these characteristics. (74)

જો ચેતન કરતું નથી, નથી થતાં તો કર્મ;

તેથી સહજ સ્વભાવ નહિ, તેમજ નહિ જીવધર્મ. ૭૫

Jo chetan kartun nathee, nathee thataan to karma;

Tethee sahaj svabhaav nahi, temaj nahi jeevdharma.

If the atma does not actively author them, then karma do not arise.

Thus it is neither atma’s characteristic to author karma, nor is it its innate nature to bind karma. (75)

કેવળ હોત અસંગ જો, ભાસત તને ન કેમ ?

અસંગ છે પરમાર્થથી, પણ નિજભાને તેમ. ૭૬

Keval hot asang jo, bhaasat tane ne kem?

Asang chhe paramaarthathee, pan nijbhaane tem.

If the atma were unbound, why have you not experienced it?

From the highest spiritual perspective, it is unbound,

but this is only subject to self-realisation. (76)

કર્તા ઈશ્વર કોઈ નહિ, ઈશ્વર શુદ્ધ સ્વભાવ;

અથવા પ્રેરક તે ગણ્યે, ઈશ્વર દોષપ્રભાવ. ૭૭

Kartaa ishvar koi nahi, ishvar shuddha svabhaav;

Athavaa prerak te ganye, ishvar doshprabhaav.

There is no god creating karma, as God is of a pure nature.

If we were to consider karma to be at his behest,

then such a motive would be impure. (77)

ચેતન જો નિજ ભાનમાં, કર્તા આપ સ્વભાવ;

વર્તે નહિ નિજ ભાનમાં, કર્તા કર્મ-પ્રભાવ. ૭૮

Chetan jo nij bhaanmaan, kartaa aap svabhaav;

Varte nahi nij bhaanmaan, kartaa karma-prabhaav.

If the atma is immersed in self-experience, it authors its own nature,

And if it strays from its nature, it leads to the influx of karma. (78)

૪. શંકા - શિષ્ય ઉવાચ

Shankaa – Shishya Uvaach

The Disciple’s Statement of the Fourth Doubt

(તે કર્મનું ભોક્તાપણું જીવને નહીં હોય, એમ શિષ્ય કહે છે:-)

Te karmanun bhoktaapanun jeevne naheen hoy, em shishya kahe chhe:-

The disciple states that the soul will not endure the karma bound:-

જીવ કર્મ કર્તા કહો, પણ ભોક્તા નહિ સોય;

શું સમજે જડ કર્મ કે, ફળ પરિણામી હોય? ૭૯

Jeev karma kartaa kaho, pan bhoktaa nahi soy;

Shun samaje jad karma ke, fal parinaamee hoy?

Granted that the atma is the author of its karma,

but it cannot be that it has to experience their fruits.

How can lifeless karma be consciously effective as a giver of fruit? (79)

ફળદાતા ઈશ્વર ગણ્યે, ભોક્તાપણું સધાય;

એમ કહ્યે ઈશ્વરતણું, ઈશ્વરપણું જ જાય. ૮૦

Faldaataa ishvar ganye, bhoktaapanun sadhaay;

Em kahyo ishvartanun, ishvarpanun ja jaay.

If we consider God to be the giver of fruits,

we can accept that the soul experiences them,

But if we say that about God, then his godliness is lost.

ઈશ્વર સિદ્ધ થયા વિના, જગત નિયમ નહિ હોય;

પછી શુભાશુભ કર્મનાં, ભોગ્યસ્થાન નહિ કોય. ૮૧

Ishvar siddha thayaa vinaa, jagat niyam nahi hoy;

Pachhee shubhaashubha karmanaan, bhogyasthaan nahi koy.

Without positing the existence of a god, there is no order in the universe.

Hence there is no place to bear the fruits of good and bad karma. (81)

૪. સમાધાન - સદ્‌ગુરુ ઉવાચ

Samaadhaan – Sadguru Uvaach

The Guru’s Resolution

(જીવને પોતાનાં કરેલાં કર્મનું ભોક્તાપણું છે, એમ સદ્‌ગુરુ સમાધાન કરે છે:-)

Jeevne potaanaan karelaan karmanun bhoktaapanun chhe,

em Sadguru samaadhaan kare chhe:-

The True Guru affirms that the soul must endure the karma it itself has bound:-

ભાવકર્મ નિજકલ્પના, માટે ચેતનરૂપ;

જીવવીર્યની સ્ફુરણા, ગ્રહણ કરે જડધૂપ. ૮૨ 

Bhaavkarma nijakalpanaa, maate chetanroop;

Jeevaveeryanee sfurnaa, grahan kare jadadhoop. 

Karma-binding inclinations are a result of delusion

which is thus an activity of consciousness.

The positive and negative inclinations of the soul draw karmic particles. (82)

ઝેર સુધા સમજે નહીં, જીવ ખાય ફળ થાય;

એમ શુભાશુભ કર્મનું, ભોક્તાપણું જણાય. ૮૩

Zer sudhaa samaje naheen, jeev khaay fal thaay;

Em shubhaashubh karmanun, bhoktaapanun janaay.

Neither poison nor nectar is consciously effective; yet their consumption still impacts life.

This is how we can understand the experience of good and bad karma. (83)

એક રાંક ને એક નૃપ, એ આદિ જે ભેદ;

કારણ વિના ન કાર્ય તે, તે જ શુભાશુભ વેદ્ય. ૮૪

Ek raank ne ek nrup, e aadi je bhed;

Kaaran vinaa na kaarya te, te ja shubaashubha vedya.

One is born a king and one a pauper; there are many such disparities.

There being no effect without a cause;

such disparities must arise from good or bad karma. (84)

ફળદાતા ઈશ્વરતણી, એમાં નથી જરૂર;

કર્મ સ્વભાવે પરિણમે, થાય ભોગથી દૂર. ૮૫

Faladaataa ishvartanee, emaan nathee jaroor;

Karma svabhaave pariname, thaay bhogathee door.

As such there is no reason to posit a god as the cause;

The nature of karma defines the experience; after which the karma is shed. (85)

તે તે ભોગ્ય વિશેષનાં, સ્થાનક દ્રવ્ય સ્વભાવ;

ગહન વાત છે શિષ્ય આ, કહી સંક્ષેપે સાવ. ૮૬

Te te bhogya visheshnaan, sthaanak dravya svabhaav;

Gahan vaat chhe shishya aa, kahee sankshepe saav.

There is a specific place for each experience,

depending on the nature of karmic matter.

This is a complex subject, O! Disciple, it is outlined only briefly here. (86)

૫. શંકા - શિષ્ય ઉવાચ

Shankaa – Shishya Uvaach

The Disciple’s Statement of the Fifth Doubt

(જીવનો તે કર્મથી મોક્ષ નથી, એમ શિષ્ય કહે છે:-)

Jeevno te karmathee moksha nathee, em shishya kahe chhe:-

The disciples expresses the doubt that

the soul is never free from this karma:-

કર્તા ભોક્તા જીવ હો, પણ તેનો નહિ મોક્ષ;

વીત્યો કાળ અનંત પણ, વર્તમાન છે દોષ. ૮૭

Kartaa bhoktaa jeev ho, pan teno nahi moksha;

Veetyo kaal anant pan, vartamaan chhe dosh.

The atma may be the author of its karmas and may experience their fruits,

but there is no Moksha.

Infinite time has elapsed, and its impurity still remains. (87)

શુભ કરે ફળ ભોગવે, દેવાદિ ગતિ માંય;

અશુભ કરે નરકાદિ ફળ, કર્મ રહિત ન ક્યાંય. ૮૮

Shubh kare fal bhogave, devaadi gati maayn;

Ashubh kare narakaadi fal, karma rahit na kyayn.

If we do good, we enjoy its fruits in a celestial abode;

If we do bad, we suffer in hellish existence;

nowhere are we free from karma. (88)

૫. સમાધાન - સદ્‌ગુરુ ઉવાચ

Samaadhaan – Sadguru Uvaach

The Guru’s Resolution 

(તે કર્મથી જીવનો મોક્ષ થઈ શકે છે, એમ સદ્‌ગુરુ સમાધાન કરે છે:-)

Te karmathee jeevno moksha thai shake chhe,

em Sadguru samaadhaan kare chhe:-

The True Guru affirms that the soul can be free from this karma:-

જેમ શુભાશુભ કર્મપદ, જાણ્યાં સફળ પ્રમાણ;

તેમ નિવૃત્તિ સફળતા, માટે મોક્ષ સુજાણ. ૮૯

Jem shubhaashubha karmapad, jaanyaan safal pramaan;

Tem nivrutti safaltaa, maate moksha sujaan.

Just as we have seen that good and bad karma bear fruit;

Abstaining from them is also fruitful; know this to be Moksha. (89)

વીત્યો કાળ અનંત તે, કર્મ શુભાશુભ ભાવ;

તેહ શુભાશુભ છેદતાં, ઊપજે મોક્ષ સ્વભાવ. ૯૦

Veetyo kaal anant te, karma shubhaashubha bhaav;

Teh shubhaashubha chhedtaan, upaje moksha svabhaav.

Infinite time has elapsed due to good and bad inclinations.

Eliminating these leads to Moksha, our true nature. (90)

દેહાદિક સંયોગનો, આત્યંતિક વિયોગ;

સિદ્ધ મોક્ષ શાશ્વત પદે, નિજ અનંત સુખભોગ. ૯૧

Dehaadik sanyogno, aatyantik viyog;

Siddha moksha shaashvat pade, nij anant sukhabhog.

With complete separation from associations such as the body,

Pure atma, in the eternal state of Moksha, experiences its own infinite bliss. (91)

૬. શંકા - શિષ્ય ઉવાચ

Shankaa – Shishya Uvaach

The Disciple’s Statement of the Sixth Doubt

(મોક્ષનો ઉપાય નથી, એમ શિષ્ય કહે છે:-)

Mokshano upaay nathee, em shishya kahe chhe:-

The disciple expresses the doubt that there is no means to Moksha.

હોય કદાપિ મોક્ષપદ, નહિ અવિરોધ ઉપાય;

કર્મો કાળ અનંતનાં, શાથી છેદ્યાં જાય? ૯૨

Hoy kadaapi mokshapad, nahi avirodha upaay;

Karmo kaal anantnaan, shaathee chhedyaan jaay?

Even if there is a state of Moksha, there is no irrefutable path to it.

With karmas bound from time immemorial, how can we eliminate them? (92)

અથવા મત દર્શન ઘણાં, કહે ઉપાય અનેક;

તેમાં મત સાચો કયો, બને ન એહ વિવેક. ૯૩

Athavaa mat darshan ghanaan, kahe upaay anek;

Temaan mat saacho kayo, bane na eh vivek.

Moreover, there are many views and beliefs with their own various paths.

I cannot determine: Which of these is the true path? (93)

કઈ જાતિમાં મોક્ષ છે, કયા વેષમાં મોક્ષ;

એનો નિશ્ચય ના બને, ઘણા ભેદ એ દોષ. ૯૪

Kai jaatimaan moksha chhe, kayaa veshmaan moksha;

Eno nishchay naa bane, ghanaa bhed e dosh.

In which caste and in which garb is there Moksha?

One cannot decide, the problem being too many distinctions. (94)

તેથી એમ જણાય છે, મળે ન મોક્ષ ઉપાય;

જીવાદિ જાણ્યા તણો, શો ઉપકાર જ થાય? ૯૫

Tethee em janaay chhe, male na moksha upaay;

Jeevaadi jaanyaa tano, sho upkaar ja thaay?

From this it can be seen that one cannot find the path to Moksha;

And so what does one gain by knowing the nature of soul and non-soul? (95)

પાંચે ઉત્તરથી થયું, સમાધાન સર્વાંગ;

સમજું મોક્ષ ઉપાય તો, ઉદય ઉદય સદ્ભાગ્ય. ૯૬

Paanche uttarthee thayun, samadhaan sarvaang;

Samajun moksha upaay to, uday uday sadbhaagya.

Your five answers have cleared my doubts fully.

Now if I were to understand the path to Moksha, I would be truly fortunate! (96)

૬. સમાધાન - સદ્‌ગુરુ ઉવાચ

Samaadhaan – Sadguru Uvaach

The Guru’s Resolution

(મોક્ષનો ઉપાય છે, એમ સદ્‌ગુરુ સમાધાન કરે છે:-)

Mokshano upaay chhe, em Sadguru samaadhaan kare chhe:-

The True Guru affirms that there is a means to Moksha.

પાંચે ઉત્તરની થઈ, આત્મા વિષે પ્રતીત;

થાશે મોક્ષોપાયની, સહજ પ્રતીત એ રીત. ૯૭

Paanche uttarnee thai, aatmaa vishe prateet;

Thaashe mokshopaayanee, sahaj prateet e reet.

You have come to believe in atma from these five replies.

With similar ease, you will believe in the path to Moksha. (97)

કર્મભાવ અજ્ઞાન છે, મોક્ષભાવ નિજવાસ;

અંધકાર અજ્ઞાન સમ, નાશે જ્ઞાનપ્રકાશ. ૯૮

Karmabhaav agnaan chhe, mokshabhaav nijvaas;

Andhakaar agnaan sam, naashe gnaanaprakaash.

A karma-binding inclination is ignorance,

a liberating inclination is abiding in the self.

Ignorance is like darkness; cleared only by the light of wisdom. (98)

જે જે કારણ બંધનાં, તેહ બંધનો પંથ;

તે કારણ છેદક દશા, મોક્ષપંથ ભવ અંત. ૯૯

Je je kaaran bandhanaan, teha bandhano panth;

Te kaaran chhedak dashaa, mokshapanth bhav ant.

Whatever the causes of bondage, they constitute the path to bondage.

And the state which ends these causes is the path to Moksha, the end of rebirth. (99)

રાગ, દ્વેષ, અજ્ઞાન એ, મુખ્ય કર્મની ગ્રંથ;

થાય નિવૃત્તિ જેહથી, તે જ મોક્ષનો પંથ. ૧૦૦

Raag, dvesh, agnaan e, mukhya karmanee granth;

Thaay nivrutti jehathee, te ja mokshano panth.

Attachment, aversion and false understanding together

constitute the principle binding knot of karma.

That which frees us from these is the path to Moksha. (100)

આત્મા સત્ ચૈતન્યમય, સર્વાભાસ રહિત;

જેથી કેવળ પામિયે, મોક્ષપંથ તે રીત. ૧૦૧

Aatma sat chaitanyamay, sarvaabhaas rahit;

Jethee keval paamiye, mokshapantha te reet.

The soul is eternal consciousness, free from all delusions.

The method by which we realise pure soul is the path to Moksha. (101)

કર્મ અનંત પ્રકારનાં, તેમાં મુખ્યે આઠ;

તેમાં મુખ્યે મોહનીય, હણાય તે કહું પાઠ. ૧૦૨

Karma anant prakaarnaan, temaan mukhye aath;

Temaan mukhye mohaneeya, hanaay te kahun paath.

There is an infinite variety of karma; with eight major types,

Of which the principal is the deluding karma.

Here follows a lesson in its elimination. (102)

કર્મ મોહનીય ભેદ બે, દર્શન ચારિત્ર નામ;

હણે બોધ વીતરાગતા, અચૂક ઉપાય આમ. ૧૦૩

Karma mohaneeya bhed be, darshan chaaritra naam;

Hane bodha veetraagtaa, achook upaay aam.

There are two types of deluding karma, pertaining to perception and conduct.

They are destroyed by imparted wisdom and equanimous detachment respectively

- these are guaranteed methods. (103)

કર્મબંધ ક્રોધાદિથી, હણે ક્ષમાદિક તેહ;

પ્રત્યક્ષ અનુભવ સર્વને, એમાં શો સંદેહ ? ૧૦૪

Karmabandh krodhaadithee, hane kshamaadik teha;

Pratyaksha anubhav sarvane, emaan sho sandeh?

Karmic bondage arises from passions such as anger;

is destroyed by virtues such as forgiveness.

We have all directly experienced this - so what is there to doubt? (104)

છોડી મત દર્શન તણો, આગ્રહ તેમ વિકલ્પ;

કહ્યો માર્ગ આ સાધશે, જન્મ તેહના અલ્પ. ૧૦૫

Chhodee mat darshan tano, aagraha tem vikalp;

Kahyo maarg aa saadhashe, janma tehnaa alp.

Whoever discards his obstinacy and false notions about sect and philosophy,

And adopts the prescribed path, will have few births left. (105)

ષટ્પદનાં ષટ્પ્રશ્ન તેં, પૂછ્યાં કરી વિચાર;

તે પદની સર્વાંગતા, મોક્ષમાર્ગ નિર્ધાર. ૧૦૬

Shatpadnaan shatprashna ten, poochyaan karee vichaar;

Te padnee sarvaangtaa, mokshamaarg nirdhaar.

Having contemplated the Six Affirmations, you have raised six questions.

Be sure that these constitute the path to Moksha, only when taken together. (106)

જાતિ, વેષનો ભેદ નહિ, કહ્યો માર્ગ જો હોય;

સાધે તે મુક્તિ લહે, એમાં ભેદ ન કોય. ૧૦૭

Jaati, veshno bhed nahi, kahyo maarg jo hoy;

Saadhe te mukti lahe, emaan bhed na koy.

There is no distinction of caste or garb, if the path is as prescribed.

Those who adopt the path will attain Moksha, and in that there are no distinctions. (107)

કષાયની ઉપશાંતતા, માત્ર મોક્ષઅભિલાષ;

ભવે ખેદ અંતર દયા, તે કહીએ જિજ્ઞાસ. ૧૦૮

Kashaaynee upshaantataa, maatra moksha-abhilaash;

Bhave khed antar dayaa, te kahee-e jignaas.

One whose passions have been calmed and whose only desire is Moksha,

Who is weary of rebirth and has inner compassion,

that is the one whom we call an aspirant. (108)

તે જિજ્ઞાસુ જીવને, થાય સદ્‌ગુરુબોધ;

તો પામે સમકિતને, વર્તે અંતરશોધ. ૧૦૯

Te jignaasu jeevne, thaay sadgurubodh;

To paame samakitane, varte antarshodh.

When such an aspirant receives wisdom imparted by a True Guru.

He attains samakita, and focuses on the inner quest. (109)

મત દર્શન આગ્રહ તજી, વર્તે સદ્‌ગુરુલક્ષ;

લહે શુદ્ધ સમકિત તે, જેમાં ભેદ ન પક્ષ. ૧૧૦

Mat darshan aagrah tajee, varte Sadgurulaksha;

Lahe shuddha samakita te, jemaan bhed na paksha.

Casting aside sectarian and dogmatic obstinacy, he follows the vision of a True Guru;

He attains pure samakita, without distinction or preconception. (110)

વર્તે નિજસ્વભાવનો, અનુભવ લક્ષ પ્રતીત;

વૃત્તિ વહે નિજભાવમાં, પરમાર્થે સમકિત. ૧૧૧

Varte nijsvabhaavno, anubhav laksha prateet;

Vrutti vahe nijbhaavmaan, paramaarthe samakit.

In the focused ray of attention, evolves the experience of one’s true nature.

Concentration is directed towards the self. That is the highest order of samakita. (111)

વર્ધમાન સમકિત થઈ, ટાળે મિથ્યાભાસ;

ઉદય થાય ચારિત્રનો, વીતરાગપદ વાસ. ૧૧૨

Vardhamaan samakit thai, taale mithyaabhaas;

Uday thaay chaaritrano, veetaraagpad vaas.

As the samakita intensifies, false notions are abandoned.

So true conduct dawns and the indweller resides

in total equanimous detachment. (112)

કેવળ નિજસ્વભાવનું, અખંડ વર્તે જ્ઞાન;

કહીએ કેવળજ્ઞાન તે, દેહ છતાં નિર્વાણ. ૧૧૩

Keval nijasvabhaavnun, akhand varte gnaan;

Kahie kevalgnaan te, deha chataan nirvaan.

When experience is uninterrupted, and of nothing but one’s own nature,

That is called kevalgnaan - liberation whilst still embodied. (113)

કોટિ વર્ષનું સ્વપ્ન પણ, જાગ્રત થતાં શમાય;

તેમ વિભાવ અનાદિનો, જ્ઞાન થતાં દૂર થાય. ૧૧૪

Koti varshanun svapna pan, jaagrat thataan shamaay;

Tem vibhaav anaadino, gnaan thataan door thaay.

Just as a dream of a million years ceases when we awaken,

Our immemorial delusion will cease when we attain self-realisation. (114)

છૂટે દેહાધ્યાસ તો, નહિ કર્તા તું કર્મ;

નહિ ભોક્તા તું તેહનો, એ જ ધર્મનો મર્મ. ૧૧૫

Chhoote dehaadhyaas to, nahi kartaan tun karma;

Nahi bhoktaa tun tehano, e ja dharmano marma.

When you free yourself of false identification with the body,

you no longer are the author of karma.

Nor do you endure them - that is the essence of religion. (115)

એ જ ધર્મથી મોક્ષ છે, તું છો મોક્ષ સ્વરૂપ;

અનંત દર્શન જ્ઞાન તું, અવ્યાબાધ સ્વરૂપ. ૧૧૬

E ja dharmathee moksha chhe, tun chho moksha svaroop;

Anant darshan gnaan tun, avyaabaadh svaroop.

It is by this very religion that Moksha is attained. You are by nature Moksha;

You are infinite awareness, infinite wisdom and boundless bliss. (116)

શુદ્ધ બુદ્ધ ચૈતન્યઘન, સ્વયંજ્યોતિ સુખધામ;

બીજું કહીએ કેટલું ? કર વિચાર તો પામ. ૧૧૭

Shuddha buddha chaitanyaghan, svayamjyoti sukhadhaam;

Beejun kahie ketalun? Kar vichaar to paam.

You are pure, enlightened, charged consciousness, self-illuminating, the abode of bliss;

What more is there to say? Contemplate to realise. (117)

નિશ્ચય સર્વે જ્ઞાનીનો, આવી અત્ર સમાય;

ધરી મૌનતા એમ કહી, સહજસમાધિ માંય. ૧૧૮

Nishchay sarve gnaaneeno, aavee atra samaay;

Dharee mauntaa em kahee, sahajasamaadhi maayn.

The realisations of all the self-realised ones concur here.

With this, he adopted silence and eased into effortless enlightened bliss. (118)

 ——-

શિષ્ય : બોધબીજપ્રાપ્તિકથન

Shishyabodhbeejpraaptikathan

The Disciple Confirms the Attainment

of the Seed of Enlightenment

સદ્‌ગુરુના ઉપદેશથી, આવ્યું અપૂર્વ ભાન;

નિજપદ નિજમાંહી લહ્યું, દૂર થયું અજ્ઞાન. ૧૧૯

Sadgurunaa updeshthee, aavyun apoorva bhaan;

Nijapad nijmaaheen lahyun, door thayun agnaan.

The True Guru’s imparted wisdom has given me unique insight;

I thus realised that my true nature lies within, dispelling my delusion. (119)

ભાસ્યું નિજસ્વરૂપ તે, શુદ્ધ ચેતનારૂપ;

અજર, અમર, અવિનાશી ને, દેહાતીત સ્વરૂપ. ૧૨૦

Bhaasyun nijsvaroop te, shuddh chetanaaroop;

Ajar, amar, avinaashee ne, dehaateet svaroop.

I realised my true nature to be pure consciousness;

Ageless, immortal, indestructible and totally distinct from the body. (120)

કર્તા ભોક્તા કર્મનો, વિભાવ વર્તે જ્યાંય;

વૃત્તિ વહી નિજભાવમાં, થયો અકર્તા ત્યાંય. ૧૨૧

Kartaa bhoktaa karmano, vibhaav varte jyayn;

Vrutti vahee nijbhaavmaan, thayo akartaa tyayn.

As long as concentration continues to flow outwards,

the soul remains the author and the sufferer of karma;

Once concentration flowed within, the soul was no longer the author of karma. (121)

અથવા નિજપરિણામ જે, શુદ્ધ ચેતનારૂપ;

કર્તા ભોક્તા તેહનો, નિર્વિકલ્પ સ્વરૂપ. ૧૨૨

Athavaa nijparinaam je, shuddha chetanaaroop;

Kartaa bhoktaa tehano, nirvikalpa svaroop.

In other words, experiencing one’s pure state of consciousness,

Both authoring and experiencing this, its natural still self-awareness. (122)

મોક્ષ કહ્યો નિજશુદ્ધતા, તે પામે તે પંથ;

સમજાવ્યો સંક્ષેપમાં, સકળ માર્ગ નિર્ગ્રંથ. ૧૨૩

Moksha kahyo nijashuddhataa, te paame te panth;

Samajaavyo sankshepmaan, sakal maarg nirgrantha.

Moksha is defined as one’s own pure state. Leading to it, is the true path.

You have explained concisely the complete path of the unfettered ones. (123)

અહો ! અહો ! શ્રી સદ્‌ગુરુ, કરુણાસિંધુ અપાર;

આ પામર પર પ્રભુ કર્યો, અહો ! અહો ! ઉપકાર. ૧૨૪

Aho! Aho! Shree Sadguru, karunaasindhu apaar;

Aa paamar par prabhu karyo, aho! Aho! Upkaar.

Oh! My True Guru! Boundless ocean of compassion;

Oh! Lord! You have blessed this lowly soul with your amazing grace. (124)

શું પ્રભુચરણ કને ધરું, આત્માથી સૌ હીન;

તે તો પ્રભુએ આપિયો, વર્તું ચરણાધીન. ૧૨૫

Shun prabhucharan kane dharoon, aatmaathee sau heen;

Te to prabhue aapiyo, vartun charanaadheen.

Lord! What can I offer at your feet? Anything is trifling compared to the atma.

And that too you have given me. All I can do is to serve at your feet. (125)

આ દેહાદિ આજથી, વર્તો પ્રભુ આધીન;

દાસ, દાસ, હું દાસ છું, તેહ પ્રભુનો દીન. ૧૨૬

Aa dehaadi aajathee, varto prabhu aadheen;

Daas, daas, hun daas chun, teha prabhuno deen.

From today, may my body, and my all, be devoted to you, Lord;

I am a servant, a servant, a humble servant of my Lord. (126)

ષટ્ સ્થાનક સમજાવીને, ભિન્ન બતાવ્યો આપ;

મ્યાન થકી તરવારવત્, એ ઉપકાર અમાપ. ૧૨૭

Shat sthaanak samajaaveene, bhinn bataavyo aap;

Myaan thakee tarvaarvat, e upkaar amaap.

Explaining the Six Affirmations, you have shown the distinct nature of the atma;

Just like the sword in its sheath - I am thus blessed by your immeasurable grace. (127)

 ——-

ઉપસંહાર

Upsamhaar

Concluding Summary

દર્શન ષટે સમાય છે, આ ષટ્ સ્થાનક માંહી;

વિચારતાં વિસ્તારથી, સંશય રહે ન કાંઈ. ૧૨૮

Darshan shate samaay chhe, aa shat sthaanak maahin;

Vichaartaan vistaarthee, sanshay rahe na kaain.

All six schools of philosophy are accommodated in these Six Affirmations.

Upon deep reflection there will remain no doubt. (128)

આત્મભ્રાંતિ સમ રોગ નહિ, સદ્‌ગુરુ વૈદ્ય સુજાણ;

ગુરુ આજ્ઞા સમ પથ્ય નહિ, ઔષધ વિચાર ધ્યાન. ૧૨૯

Aatmabhraanti sam rog nahi, sadguru vaidya sujaan;

Guru aagnaa sam pathya nahi, aushadha vichaar dhyaan.

There is no affliction like self-delusion and no doctor as skilled as a True Guru.

There is no regimen like a True Guru’s guidance

and no medicine like contemplation and meditation. (129)

જો ઈચ્છો પરમાર્થ તો, કરો સત્ય પુરુષાર્થ;

ભવસ્થિતિ આદિ નામ લઈ, છેદો નહિ આત્માર્થ. ૧૩૦

Jo ichchho paramaartha to, karo satya purushaartha;

Bhavasthiti aadi naam lai, chhedo nahi aatmaarth.

If you are seeking the ultimate, then strive genuinely.

Do not use your circumstances as an excuse to forsake the quest for Truth. (130)

નિશ્ચયવાણી સાંભળી, સાધન તજવાં નો’ય;

નિશ્ચય રાખી લક્ષમાં, સાધન કરવાં સોય. ૧૩૧

Nishchayvaani saambhalee, saadhan tajvaan no’y;

Nishchay raakhee lakshamaan, saadhan karvaan soy.

Having heard the absolute perspective, do not reject the means.

Keeping the absolute in mind one must make use of the means to it. (131)

નય નિશ્ચય એકાંતથી, આમાં નથી કહેલ;

એકાંતે વ્યવહાર નહિ, બન્ને સાથ રહેલ. ૧૩૨

Nay nishchay ekaantathee, aamaan nathee kahel;

Ekaante vyavahaar nahi, banne saath rahel.

The absolutist (nishchaya) view has not been taken in isolation here.

Nor is the conventional (vyavahaara), both are hand in hand. (132)

ગચ્છમતની જે કલ્પના, તે નહિ સદ્વ્યવહાર;

ભાન નહીં નિજરૂપનું, તે નિશ્ચય નહિ સાર. ૧૩૩

Gachchhamatnee je kalpanaa, te nahi sadvyavahaar;

Bhaan naheen nijroopnun, te nishchay nahi saar.

Sectarian notions do not constitute righteous observance.

Lacking awareness of one’s true nature is not the essence of the absolute. (133)

આગળ જ્ઞાની થઈ ગયા, વર્તમાનમાં હોય;

થાશે કાળ ભવિષ્યમાં, માર્ગભેદ નહિ કોય. ૧૩૪

Aagal gnaanee thai gayaa, vartamaanmaan hoy;

Thaashe kaal bhavishyamaan, margbhed nahi koy.

For whoever has attained self-realisation in the past, or has it now,

Or will attain it in the future, there is no difference in their paths. (134)

સર્વ જીવ છે સિદ્ધ સમ, જે સમજે તે થાય;

સદ્‌ગુરુઆજ્ઞા જિનદશા, નિમિત્ત કારણ માંય. ૧૩૫

Sarva jeev chhe Siddha sam, je samaje te thaay;

Sadguru-aagnaa Jinadashaa, nimitta kaaran maayn.

All souls can be like Siddhas. Whoever understands this will attain that state.

For which the guidance of a True Guru

and reflecting upon the nature of a Jina are instrumental. (135)

ઉપાદાનનું નામ લઈ, એ જે તજે નિમિત્ત;

પામે નહિ સિદ્ધત્વને, રહે ભ્રાંતિમાં સ્થિત. ૧૩૬

Upaadaannun naam lai, e je taje nimitt;

Paame nahi siddhatvane, rahe bhraantimaan sthit.

Referring to innate causation, whoever rejects instrumental causes,

Does not attain the state of the Siddhas, and remains deluded. (136)

મુખથી જ્ઞાન કથે અને, અંતર છૂટ્યો ન મોહ;

તે પામર પ્રાણી કરે, માત્ર જ્ઞાનીનો દ્રોહ. ૧૩૭

Mukhathee gnaan kathe ane, antar chhootyo na moha;

Te paamar praani kare, maatra gnaaneeno droh.

Feigning wisdom, but internally still deluded,

Such a lowly soul is, in fact, betraying those who are truly self-realised. (137)

દયા, શાંતિ, સમતા, ક્ષમા, સત્ય, ત્યાગ, વૈરાગ્ય;

હોય મુમુક્ષુ ઘટ વિષે, એહ સદાય સુજાગ્ય. ૧૩૮

Dayaa, shaanti, samtaa, kshamaa, satya, tyaag, vairaagya;

Hoy mumukshu ghat vishe, eha sadaay sujaagya.

Compassion, peace, equanimity, forgiveness, truth, renunciation, and detachment,

Are the virtues which are continuously alive in the heart of a true seeker. (138)

મોહભાવ ક્ષય હોય જ્યાં, અથવા હોય પ્રશાંત;

તે કહીએ જ્ઞાનીદશા, બાકી કહીએ ભ્રાંત. ૧૩૯

Mohabhaav kshay hoy jyaan, athavaa hoy prashaant;

Te kahie gnaanidashaa, baakee kahee-e bhraant.

Deluded attachment, eliminated or quelled;

Describes the state of self-realisation, all else being delusion. (139)

સકળ જગત તે એઠવત્, અથવા સ્વપ્ન સમાન;

તે કહીએ જ્ઞાનીદશા, બાકી વાચાજ્ઞાન. ૧૪૦

Sakal jagat te ethavat, athavaa svapna samaan;

Te kahie gnaaneedashaa, baakee vaachaagnaan.

Perception of the whole world as defiled or as a dream,

Defines the state of self-realisation, all else being merely book learning. (140)

સ્થાનક પાંચ વિચારીને, છઠ્ઠે વર્તે જેહ;

પામે સ્થાનક પાંચમું, એમાં નહિ સંદેહ. ૧૪૧

Sthaanak paanch vichareene, chhaththe varte jeh;

Paame sthaanak paanchmun, emaan nahi sandeh.

Contemplating the first five Affirmations, one who adopts the sixth,

Will attain the fifth, without a doubt. (141)

દેહ છતાં જેની દશા, વર્તે દેહાતીત;

તે જ્ઞાનીના ચરણમાં, હો વંદન અગણિત. ૧૪૨

Deh chhataan jenee dashaa, varte dehaateet;

Te gnaaneenaa charanmaan, ho vandan aganit.

One who lives in constant awareness of consciousness,

despite possessing a physical body,

Let us pay endless homage at the feet of such a self-realised saint. (142)

શ્રી સુભાગ્ય ને શ્રી અચળ, આદિ મુમુક્ષુ કાજ;

તથા ભવ્યહિત કારણે, કહ્યો બોધ સુખસાજ.

Shree Subhaagyane Shree Achal, aadi mumukshu kaaj;

Tathaa bhavyahit kaarane, kahyo bodha sukhasaaj.

For the benefit of Shree Saubhagya and Shri Achala and other true seekers,

And for universal upliftment, I have imparted teaching that is instrumental for attaining true happiness.

સાધન સિદ્ધ દશા અહીં, કહી સર્વ સંક્ષેપ;

ષટ્દર્શન સંક્ષેપમાં, ભાખ્યાં નિર્વિક્ષેપ.

Saadhan Siddha dashaa aheen, kahee sarva sankshep;

Shatdarshan sankshepmaan, bhaakhyaan nirvikshep.

The means to the state of pure atma (Siddha) have been stated concisely,

As have all six schools of philosophy without reservation.

પરમ પુરુષ પ્રભુ સદ્‌ગુરુ, પરમજ્ઞાન સુખધામ;

જેણે આપ્યું ભાન નિજ, તેને સદા પ્રણામ.

Parampurush prabhu sadguru, paramgnaan sukhadhaam;

Jene aapyun bhaan nij, tene sadaa pranaam.

Supreme one, Lord, my True Guru, of ultimate insight, the abode of bliss,

Who has shown me my true nature. May my veneration be eternal.

દેહ છતાં જેની દશા, વર્તે દેહાતીત;

તે જ્ઞાનીના ચરણમાં, હો વંદન અગણિત.

Deh chhataan jenee dashaa, varte dehaateet;

Te gnaaneenaa charanmaan, ho vandan aganit.

One who lives in constant awareness of consciousness,

despite possessing a physical body,

Let us pay endless homage at the feet of such a self-realised saint.

 ——-

શ્રીસદ્‌ગુરુચરણાર્પણમસ્તુ.

Shreesadgurucharanaarpanamastu.

Dedicated at the lotus feet of the True Guru.

——-